Graham Audio Chartwell LS3/5 – Thuần chất huyền thoại BBC

Nói về những đôi loa kiểm âm (monitor) bookshelf, hẳn những người mê âm thanh sẽ liên tưởng ngay đến cặp loa Yamaha NS10, bởi chúng không chỉ trở thành biểu tượng của hãng sản xuất đồ điện tử danh tiếng của Nhật Bản mà còn ảnh hưởng đến phần thiết kế loa monitor của nhiều hãng khác trong hàng chục thập niên qua. Và giống như Yamaha NS10, đôi loa LS3/5 của Graham Audio cũng để lại những ấn tượng khó quên không kém, thậm chí còn vượt mặt nhờ khả năng trình diễn ưu việt của mình.

Những ai quan tâm đến nghệ thuật sẽ nhớ đến một vở opera có cốt truyện nói về nhân vật chính đã chết nhưng được cứu sống trở lại. Để minh họa câu chuyện này và so sánh giữa cái cũ với cái mới, đó là ý chúng tôi muốn đề cập đến việc làm sống lại cái tên huyền thoại LS3/5 của Graham Audio Chartwell. Lưu ý việc thiếu chữ 'A' ở cuối tên sản phẩm: đó không phải là lỗi chính tả, mà đó là một phần của câu chuyện.

Graham Audio được thành lập bởi Paul Graham trong một nỗ lực thoả niềm đam mê với các loa monitor từng được sử dụng tại phòng thí nghiệm nghiên cứu Kingswood Warren của đài BBC trong những năm 1970. Graham là một người đàn ông có kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực âm thanh, âm thanh sân khấu và phát thanh chuyên nghiệp, vì thế Graham Audio bắt đầu công việc "tái sinh" từ các dòng loa cổ điển như BBC LS5/9 và LS5/8, những cái tên từng trở thành tiêu chuẩn ở đài BBC trên khắp Vương quốc Anh và trên toàn thế giới. Sau đó, Paul Graham thực hiện bước kế tiếp khi quyết định làm sống lại cái tên lừng lẫy một thời là BBC LS3/5.

LS5/8 - mẫu loa được "tái sinh" từ dòng loa cổ điển.  LS3/5, hay cụ thể hơn là người anh em thân thiết của nó LS3/5A, đều là dòng loa monitor do BBC thiết kế. Chúng đặc biệt được các audiophiles ở Mỹ và Nhật Bản tôn sùng và săn tìm thường xuyên trên eBay. Một cặp LS3/5A nguyên bản, không bị biến dạng và trong tình trạng tốt sẽ có giá trung bình khoảng 2.000USD. Đó là điều rất hiếm xảy ra đối với một cặp loa bookshelf kích thước nhỏ và có tuổi đời từ 20 - 40 năm.  Vào đầu những năm 1970, các cặp loa, cho dù là ứng dụng cho giai đình hay chuyên nghiệp, đều có kích thước rất lớn, vì vậy có rất ít loa kích cỡ nhỏ trên thị trường để có thể đáp ứng được nhu cầu của đài BBC. Một trong số ít những cặp loa có sẵn trên thị trường dành cho BBC là Goodmans Maxi và một báo cáo nội bộ của Kingswood Warren năm 1969 đã mô tả chi tiết hiệu suất và đánh giá tiềm năng của đôi loa này. Báo cáo được viết bởi Dudley Harwood, người sau này đã thành lập hãng sản xuất loa danh tiếng Harbeth Audio (tên công ty được kết hợp tên của Harwood và của vợ ông ta, Elizabeth). Loa Goodmans Maxim được thiết kế bởi Laurie Fincham, một kỹ sư trẻ tuổi, người đã trở thành Giám đốc kỹ thuật của KEF, nhà sản xuất các củ loa cuối cùng được sử dụng trong LS3/5A.

Ngay cả khi không chuyển đổi các phép đo cổ xưa đối với kết quả thử nghiệm, thì rõ ràng Maxim không đạt hiệu quả theo tiêu chuẩn ngày nay, bởi đã bị hạn chế băng thông ở cả hai đầu của phổ nhạc. Tuy nhiên, những thiếu sót đó không phải là vấn đề mà Harwood bày tỏ quan ngại, thực tế ông ấy rất hài lòng với màn trình diễn của Maxim, mà vấn đề được Harwood quan tâm nhất là tính nhất quán về kiểu mẫu của loa.

Ngoài yêu cầu cơ bản đối với một dòng loa nhỏ có thể giám sát đầy đủ chất lượng phát sóng, BBC cần loa phải nhất quán từ mẫu này đến mẫu khác. Vì giả sử, một loa duy nhất trong xe phát sóng không thành công, sẽ rất bất tiện nếu cặp này phải được thay thế bằng cặp thứ hai và nó cũng không thỏa mãn yêu cầu vì không phát ra âm thanh giống như cặp đầu tiên. Vì vậy, mức độ nhất quán này sẽ không thể tìm thấy được trong các đôi loa thương mại hiện có nào đó trên thị trường. Cuối cùng, các kỹ sư của Kingswood Warren đã liên hệ với hãng KEF Electronics để nhờ giúp sức.

Sự trợ giúp từ KEF

KEF nhận được cuộc gọi từ Kingswood Warren một phần vì dưới sự lãnh đạo kỹ thuật của Laurie Fincham, công ty này gần như có công nghệ tiên tiến nhất, và một phần nữa vì đã có mối quan hệ thân thiết với hãng BBC. Một dự án nghiên cứu trước đây tại Kingswood Warren về vật liệu màng nhựa nhiệt dẻo đã tạo ra các củ loa được làm từ Bextrene (một vật liệu dựa trên polystyrene thường được sử dụng trong bao bì và vật tư nhựa), và KEF là nhà sản xuất loa đầu tiên thương mại hóa và phát triển nó, với củ loa mid/bass B110 có kích cỡ 5in. Thật trùng hợp, củ loa mid/bass này cũng có kích thước phù hợp với loa mà Kingswood Warren đã nghĩ đến. Và nhân tiện, KEF cũng đã phát triển một củ loa treble có kích thước 27 mm tiên tiến, được gọi là T27. Cuối cùng, B110 và T27 đã được chọn để sản xuất LS3/5. 

Đầu tiên, rõ ràng đã có nỗ lực đáng kể trong việc tinh chỉnh thùng loa LS3/5A - thậm chí đến mức độ sự đa dạng của gỗ được sử dụng bên trong cũng ảnh hưởng đến chất lượng âm thanh. Các thùng được chế tạo từ một loại gỗ bạch dương (birch plywood) được chỉ định chặt chẽ và kết hợp không chỉ giảm rung chấn bên trong mà ngay cả các kỹ thuật chế tạo cũng được thiết kế để đảm bảo rằng các lỗ vít được kín khí hoàn toàn. Thứ hai, sự thay đổi của củ loa mid/bass B110 cũng có nghĩa là phải thay đổi một cuộn cảm được sử dụng trong bộ phân tần, do đó hiệu quả độ nhạy của loa tweeter có thể được điều chỉnh để bù cho độ nhạy của từng củ bass/mid. Bộ phân tần cũng là một hệ thống phức tạp, khi có nhiều yếu tố dành riêng cho việc cân bằng đáp ứng tần số của các củ loa cũng như dành riêng cho bộ lọc phân tần từ thấp đến cao. 

Tuy nhiên, dự án gặp khó khăn sau khi 20 cặp loa nguyên mẫu đầu tiên được thực hiện. Điều khó khăn là KEF đã sửa đổi cả loa bass/mid B110 và loa tweeter T27 cho nhu cầu của riêng họ, vì vậy thiết kế LS3/5 phải được sửa đổi để bù đắp cho những thay đổi trên. Đây là điều khiến LS3/5 trở thành LS3/5A. Sau khi có được giấy phép sản xuất LS3/5A, ba hãng được cấp phép đầu tiên là Rogers, Audiomaster và Chartwell, nhưng trong những thập kỷ sau, KEF, Spendor, Harbeth, RAM, Goodmans, Falcon Audio, Stirling Broadcast và dĩ nhiên cả Graham Audio đều đã có giấy phép sản xuất loa monitor. Ước tính có khoảng 100.000 cặp được chế tạo từ khoảng năm 1975 đến cuối những năm 1990.

Trang sử mới

Đến cuối những năm 1990, KEF ngừng sản xuất các củ loa B110 và T27. Vì thế Graham Audio phải dựa trên sự kết hợp của loa tweeter do hãng SEAS của Na Uy sản xuất để hồi sinh LS3/5 BBC. Sở dĩ loa này được chọn vì có dome loa và độ phân tán tương tự với T27, còn củ bass/mid do Derek Hughes thiết kế và phát triển đặc biệt để thay thế cho B110. Chartwell đã hợp tác với nhà sản xuất củ loa từ Anh Quốc là Volt Loudspeakers để sản xuất củ loa theo nguyên mẫu ban đầu. Hơn nữa, Chartwell còn đảm bảo toàn bộ loa LS3/5 BBC mới cũng sẽ được làm tại Anh bởi Graham Audio để đảm bảo chất lượng cao nhất.

 Về chất âm, điểm mạnh của LS3/5A là kết quả kết hợp của nhiều yếu tố. Đầu tiên, nó là một đôi loa nhỏ, thùng kín, hiệu suất tần số thấp rất tốt. Dù không mở rộng băng thông tần số thấp hoặc có sẵn âm lượng lớn, nhưng âm trầm vẫn được phát ra chính xác và không có hiệu ứng bùng nổ méo tiếng hoặc bị mờ. Kế đến, độ cân bằng âm của LS3/5A, đặc biệt là giọng ca của ca sĩ, gần như hoàn hảo. Ngoài sự cân bằng đáng ngạc nhiên ở những nốt nhạc đơn giản, LS3/5A còn tái tạo chất giọng rất tự nhiên, không thêm thắt màu mè, điều mà nhiều đôi loa có mức giá cao hơn không thể làm được. Và tất nhiên, cặp loa này còn có thể chuyển tải từng nốt của tiếng hát cũng như nhạc cụ của người nghệ sĩ một cách xuất sắc. Nếu bạn muốn chứng thực điều đó, hãy nghe tiếng đàn cello từ cặp loa này, nó sẽ "kể" lại cho bạn đúng những gì mà bản ghi âm đã thu.

Còn việc so sánh LS3/5 mới và LS3/5A cũ thì sao? Liệu cái mới có những gì đặc biệt hơn? Rõ ràng có một số khác biệt nhỏ trong việc cân bằng ở tần số cao, khi LS3/5 mới của Graham Audio Chartwell cho chất tiếng sáng hơn một chút so với dòng loa cũ, nhưng tính "ma thuật" của LS3/5A vẫn hoàn toàn hiện hữu chính xác, và tất nhiên bằng cách sử dụng các củ loa được chế tạo sử dụng vật liệu và chất kết dính hiện đại, LS3/5 mới đem lại sự đáng tin cậy và chắc chắn hơn so với LS3/5 trước đây.

Khả năng truyền đạt âm nhạc của LS3/5 cũng rất hiệu quả, không chỉ ở chất lượng cơ bản của các bộ phận cấu thành và cấu trúc, mà còn cả sự quan tâm và chú ý đến từng chi tiết được đầu tư vào thiết kế ban đầu. Nếu bạn muốn thấy một bản nhạc gốc nghe như thế nào, hãy thử Graham Audio Chartwell LS3/5. Và nếu thể loại nhạc mà bạn thường xuyên nghe là các loại nhạc dân gian, vocal, nhạc jazz hoặc nhạc cổ điển có quy mô nhỏ cũng như chỉ có phòng nghe nhỏ, bạn hãy chọn đôi loa nhỏ nhưng có võ này.

Quốc Bảo